Vụ việc: Megastar là một trong những tên tuổi hàng đầu hoạt động trong lĩnh vực giải trí tại thành phố Hồ Chí Minh. Gần đây, theo các thông tin được đưa trên các phương tiện truyền thông, sáu doanh nghiệp ngành điện ảnh đã nộp đơn đến Cục Quản lý cạnh tranh để khiếu nại Megastar với lý do Megastar đã có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường. Cụ thể, sáu doanh nghiệp trên đã khiếu kiện Megastar với các lý do như sau:

Thứ nhất, theo phân tích của các doanh nghiệp đứng đơn, hiện nay 90% các phim nhựa chiếu rạp là phim nước ngoài, được các doanh nghiệp nhập khẩu từ các hãng sản xuất phim nước ngoài. Với mỗi phim, hãng sản xuất phim nước ngoài ký hợp đồng với một doanh nghiệp để doanh nghiệp này nhập khẩu và phân phối lại phim cho các doanh nghiệp khác trong nước. Các doanh nghiệp này cũng thống kê rằng, Megastar thường chiếm khoảng 50% số phim nhập khẩu mỗi năm. Cụ thể, tổng phim nhập khẩu trong năm 2009 là 106 phim, riêng Megastar nhập 50 phim. Bên khiếu nại cũng cho rằng, doanh thu từ hoạt động phân phối phim nhựa nhập khẩu của Megastar trong thời gian qua dao động từ 34% đến 75% tổng doanh thu trên thị trường phân phối phim nhựa nhập khẩu tại Việt Nam

Thứ hai, bên khiếu nại cho rằng, Megastar đã vi phạm Luật Cạnh tranh khi có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường. Cụ thể là việc Megastar áp đặt giá bán hàng hóa, dịch vụ bất hợp lý gây thiệt hại cho khách hàng khi áp dụng chính sách định phí thuê phim tối thiểu trên mỗi người xem. Hiểu nôm na, với mỗi phim mà Megastar phân phối cho các doanh nghiệp khác chiếu, Megastar thu 25.000 đồng trên mỗi vé mà các doanh nghiệp này bán ra. Bên khiếu nại cho rằng, cách thu này của Megastar (áp dụng từ đầu tháng 6/2009) đã khiến các doanh nghiệp phải nâng giá vé để tránh lỗ và kết quả là khán giả bị thiệt hại do giá vé tăng.

Thứ ba, ngoài ra, bên khiếu nại cũng cho rằng Megastar đã áp đặt điều kiện trong quan hệ giữa các bên. Cụ thể, Megastar buộc các doanh nghiệp này phải thuê thêm phim khác kèm theo phim muốn thuê. Ví dụ, muốn có phim Transformers (một phim thuộc dạng “bom tấn”, hút khách) thì Công ty Cổ phần phim Thiên Ngân (Galaxy) phải lấy kèm phim Ice Age (là một phim hoạt hình).

Bên khiếu nại còn nêu việc Megastar đã buộc các doanh nghiệp này phải chiếu những phim do Megastar phân phối tại những phòng chiếu do Megastar chỉ định. Hành vi này bị bên khiếu nại cho là Megastar đã áp đặt điều kiện cho các doanh nghiệp.

 

Luật sư tư vấn luật Đất đai qua điện thoại gọi số:  –

Bình luận:

1. Thị trường liên quan

Một vấn đề quan trọng trong xử lý các hành vi hạn chế cạnh tranh là xác định thị trường liên quan. Theo đó, thị trường liên quan bao gồm thị trường sản phẩm liên quan và thị trường địa lí liên quan. Cụ thể:

a)Thị trường sản phẩm liên quan

Yếu tố đầu tiên khi xử lý vụ việc này là xác định thị trường sản phẩm liên quan. Theo quy định của Luật Cạnh tranh, thị trường sản phẩm liên quan là thị trường của những hàng hoá, dịch vụ có thể thay thế cho nhau về đặc tính, mục đích sử dụng và giá cả. Vậy thị trường sản phẩm liên quan trong trường hợp này là gì? Đó là thị trường chiếu phim rạp hay chỉ giới hạn trong việc nhập khẩu và phân phối các phim của nước ngoài?

Vấn đề các bên đang khiếu kiện là giá phân phối phim chiếu lại và các vấn đề có liên quan. Về bản chất, đây là các khiếu kiện liên quan trong quan hệ phân phối. Do đó, thị trường sản phẩm được xác định là thị trường phân phối các phim nước ngoài để chiếu rạp tại Việt Nam.

b)Thị trường địa lý liên quan

Thị trường địa lý liên quan là một khu vực địa lý cụ thể trong đó có những hàng hoá, dịch vụ có thể thay thế cho nhau với các điều kiện cạnh tranh tương tự và có sự khác biệt đáng kể với các khu vực lân cận.

Như đã phân tích, thị trường sản phẩm là thị trường phân phối phim chiếu lại. Do đó, thị trường địa lý được xác định sẽ là trên phạm vi toàn quốc. Vì việc phân phối của Megastar được áp dụng trên phạm vi toàn quốc.

2. Vị trí thống lĩnh thị trường

Về nguyên tắc, một doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh là doanh nghiệp này có khả năng tác động lớn đến cạnh tranh trên thị trường. Theo qui định của Luật Cạnh tranh Việt Nam, có hai cách để xác định vị trí thống lĩnh của doanh nghiệp. Doanh nghiệp được coi là có vị trí thống lĩnh thị trường nếu có thị phần từ 30% trở lên trên thị trường liên quan, hoặc doanh nghiệp tuy không có thị phần từ 30% trở lên trên thị trường liên quan nhưng doanh nghiệp này có khả năng gây hạn chế cạnh tranh một cách đáng kể[1].  

 Từ quy định này, có thể xác định một doanh nghiệp khi đã có thị phần từ trên 30% trên thị trường liên quan thì doanh nghiệp này đương nhiên có vị trí thống lĩnh mà không cần phải xem xét đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp này.

Luật cạnh tranh cũng đã xác định: Thị phần của doanh nghiệp đối với một loại hàng hoá, dịch vụ nhất định là tỷ lệ phần trăm giữa doanh thu bán ra của doanh nghiệp này với tổng doanh thu của tất cả các doanh nghiệp kinh doanh loại hàng hoá, dịch vụ đó trên thị trường liên quan hoặc tỷ lệ phần trăm giữa doanh số mua vào của doanh nghiệp này với tổng doanh số mua vào của tất cả các doanh nghiệp kinh doanh loại hàng hoá, dịch vụ đó trên thị trường liên quan theo tháng, quý, năm[2]

Con số 30% trên có thể là 30% tổng số mua vào hoặc 30% tổng số bán ra. Lập luận của các bên khi khiếu nại Megastar đã khẳng định, Megastar là doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường xuất phát từ chỗ 90% các phim nhựa chiếu rạp là phim nước ngoài, được các doanh nghiệp nhập khẩu từ các hãng sản xuất phim nước ngoài. Với mỗi phim, hãng sản xuất phim nước ngoài ký hợp đồng với một doanh nghiệp để doanh nghiệp này nhập khẩu và phân phối lại phim cho các doanh nghiệp khác trong nước. Các doanh nghiệp này cũng thống kê rằng Megastar thường chiếm khoảng 50% số phim nhập khẩu. Cụ thể, tổng phim nhập khẩu trong năm 2009 là 106 phim, trong đó, riêng Megastar đã nhập tới 50 phim.

Tuy nhiên, để khẳng định Megastar là doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường thì cơ quan tiến hành tố tụng cạnh tranh phải xác định doanh số mua vào của Megastar chiếm từ 30% trở lên tổng doanh số mà tất cả các nhà nhập khẩu phim của Việt Nam bỏ ra để nhập khẩu phim. Còn nếu chỉ căn cứ vào số lượng phim nhập khẩu của Megastar thì chưa đủ cơ sở để kết luận Megastar chiếm vị trí thống lĩnh hay chưa. Câu trả lời còn phải chờ kết luận từ phía cơ quan quản lý cạnh tranh. Do vậy, những phân tích tiếp sau đây chỉ có ý nghĩa khi xác định được Megastar là doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường tại Việt Nam trong lĩnh vực phân phối phim chiếu lại tại Việt nam.

3. Hành vi áp đặt giá bán bất hợp lí

Mỗi phim mà Megastar phân phối cho các doanh nghiệp khác chiếu, Megastar thu 25.000 đồng trên mỗi vé mà các doanh nghiệp này bán ra. Vậy hành vi này là một hành vi kinh doanh bình thường hay là hành vi “áp đặt giá bán bất hợp lí” vi phạm Luật Cạnh tranh như sáu công ty trên khiếu nại?

Theo Nghị định 116/2005/NĐ-CP của Chính phủ (NĐ 116) hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Cạnh tranh thì hành vi áp đặt giá bán hàng hóa, dịch vụ được coi là bất hợp lý gây thiệt hại cho khách hàng nếu cầu về hàng hoá, dịch vụ không tăng đột biến tới mức vượt quá công suất thiết kế hoặc năng lực sản xuất của doanh nghiệp và thỏa mãn hai điều kiện sau đây:

a) Giá bán lẻ trung bình tại cùng thị trường liên quan trong thời gian tối thiểu 60 ngày liên tiếp được đặt ra tăng một lần vượt quá 5%; hoặc tăng nhiều lần với tổng mức tăng vượt quá 5% so với giá đã bán trước khoảng thời gian tối thiểu đó;  

b) Không có biến động bất thường làm tăng giá thành sản xuất của hàng hóa, dịch vụ đó vượt quá 5% trong thời gian tối thiểu 60 ngày liên tiếp trước khi bắt đầu tăng giá[3].

Ranh giới để phân định hành vi vi phạm Luật Cạnh tranh và hành vi kinh doanh tìm kiếm lợi nhuận hợp pháp của doanh nghiệp trong trường hợp này là rất mong manh. Điều này xuất phát từ đặc thù của việc kinh doanh trong lĩnh vực phim ảnh. Về bản chất, người xem phim có nhu cầu xem ngay khi phim vừa mới phát hành (đặc biệt là những phim ăn khách, còn gọi là phim “bom tấn”). Theo quy luật cung cầu, trong trường hợp này giá của phim sẽ cao. Và còn có nhiều cách để tính giá khi nhập khẩu và phân phối lại cho các công ty khác chiếu.

Theo hướng dẫn của NĐ 116, áp đặt giá bán bất hợp lý hay không thường được nhìn trong một tiến trình. Theo đó, nếu nhu cầu không tăng đột biến mà giá bán của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường áp đặt tăng quá 5% theo cách được hướng dẫn tại Khoản 2 Điều 27 Nghị định 116 thì có cơ sở để kết luận là hành vi áp đặt giá bất hợp lý. Một điều quan trọng là thời gian khảo sát kéo dài 60 ngày. Trong khi đó, một bộ phim được nhập khẩu về thường sẽ được khởi chiếu ngay. Ít khi nào bộ phim được chiếu liên tục trong một thời gian dài. Do vậy, một cách tất yếu, muốn thu hồi khoản tiền bỏ ra cộng với lợi nhuận, nhà phân phối phải tính toán như thế nào đó để đạt được mục tiêu trên trong một khoản thời gian ngắn.

Về nguyên tắc, luật không cấm việc tính phí trên mỗi vé bán ra. Do đó, dưới góc độ luật học thì việc tính 25.000 đồng trên mỗi vé bán là chuyện bình thường. Với những gì vừa phân tích, khó có cơ sở để khẳng định Megastar có hành vi áp đặt giá giá bán bất hợp lý gây thiệt hại cho khách hàng.

4. Áp đặt điều kiện giao kết hợp đồng

Hành vi áp đặt các điều kiện giao kết hợp đồng được hiểu là hành bắt buộc các đối tác phải chấp thuận các điều kiện do doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh đưa ra thì hợp đồng giữa hai bên mới được giao kết.

Theo khiếu kiện của các bên thì Megastar đã có hành vi buộc các doanh nghiệp  phải thuê thêm phim khác kèm theo phim muốn thuê. Ví dụ, muốn có phim Transformers (một phim thuộc dạng “bom tấn”, hút khách) thì Công ty Cổ phần Phim Thiên Ngân (Galaxy) phải lấy kèm phim Ice Age (là một phim hoạt hình)

Nếu việc thuê kèm phim khác trở thành một điều kiện bắt buộc khi giao kết hợp đồng, có nghĩa là bên khởi kiện muốn thuê phim Transformers mà không thuê thêm phim Ice Age thì sẽ bị từ chối cho thuê thì hành vi này không phải là hành vi áp đặt các điều kiện khi giao kết hợp đồng mà thực chất đây là hành vi buộc doanh nghiệp khác chấp nhận các nghĩa vụ không liên quan trực tiếp đến đối tượng của hợp đồng.

Kết luận

Đã 6 năm kể từ khi luật cạnh tranh ra đời. Nhưng trên thực tế, số vụ việc mà cục quản lí cạnh tranh và hội đồng cạnh tranh xử lí quá ít ỏi (bao gồm cả hành vi cạnh tranh không lành mạnh và hành vi hạn chế cạnh tranh). Điều đó không có nghĩa là các hành vi vi phạm luật cạnh tranh (đặc biệt là các hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường) không xảy ra mà bởi tâm lí e ngại của các bên có liên quan trong việc cầu viện đến “vòng cương toả” của luật cạnh tranh. Kết luận cuối cùng vẫn còn phải chờ kết luận từ phía Hội đồng xử lí vụ việc nhưng trước mắt với hành vi khiếu kiện này là một động thái cho thấy các doanh nghiệp dường như đã bắt đầu quan tâm hơn đến luật cạnh tranh trong quá trình hoạt động của mình.

 

[1] Khoản 1 Điều 11 Luật Cạnh tranh

[2] Khoản 5 Điều 3 Luật Cạnh tranh

[3] Khoản 2 Điều 27 Nghị định 116/2005/NĐ-CP

Phạm Hoài Huấn